Regione Sardegna
Medas de is domus traditzionalis a corti in mesu portant unu corpus architetònicu a faci a foras, chi si incarat in sa bia pùblica, chi est su pròciu, serrau a portali de linna o calincuna borta serrau a tàula acostadas a pari chi tzèrriant geca a costallas, chi ndi abarrat feti una.
Custus elementus de arredu urbanu, diferentis de cussus monumentalis, funt un’espressada architetònica de sa cultura locali de is messàius e de s’architetura rurali arta meda.
Cussus faint a testimòngiu simbòlicu de su podèriu de is meris chi biviant in antighidadi me in is domus tìpicas ruralis, me in is palàtzinas de is meris e de is sennoris.
Unus cantu domus de is meris ndi ammostant finas duus, unu po intrai a s’arresidèntzia, s’àteru me in is lollas rùsticas po su bestiàmini de logu de domu e me in s’ortu a palas de domu.
A faci de vista rifletint sa sensibilidadi culturali e sa disponibilidadi econòmica de is meris chi ddas ant pesadas.
In sa bidda si ndi apubant una sessantena, de tipologia, materiali e facis de su muru diferentis.
Nci ndi at a solus a a lobas, incroxaus e tintus, a pedra faci a vista, cun arcus de pedra, a tràius de linna, a una calada e una artziada o a una calada feti, a istàulu, cun o sena de frisus.
S’elementu chi ddus iscerat de àterus portalis chi nci at in sa Sardìnnia de cabu de giossu est bortas meda su colomberi chi portat asuba, chi a bortas est acostau a s’intrada cun àterus localis acessòrius.
Custa tipologia originali, chi unus cantu donnus de su logu iant portau finas in unus cantu biddas acanta anca si nci fiant cambiaus (po nai Tzèpara), s’ammostat, in prus a cussa intrada chi s’acostumàt, istudiau in sa mannesa po ddui passai su carru a bois rùsticu traditzionali prenu, a aposentededdu cun s’iscalera po artziai a su colomberi, chi fiat a una o prus de una ventanedda chi s’incarant in sa bia e/o a intru de sa corti.
Ammanchendi custu aposenteddu, po su prus s’aciungit a su colomberi cun una iscala a linna chi fait a movi, chi s’impreat po lompi a una gennixedda posta a parti de aintru de s’intrada chi donat a sa pratza de is domus.